ابوجبرئیل بختیشوع بن جبرائیل نصرانیابوجبرئیل بُختِیَشوع بن جبرائیل بن بختیشوع نصرانی (م ۲۵۶ هـ)، از شخصیت‌های آل بختیشوع، خاندانی از پزشکان نَسطوریِ سریانی ـ ایرانی و از پزشکان در دربار خلفای عباسی بوده است. ۱ - معرفی اجمالیابوجبرئیل بختیشوع بن جبرائیل بن بختیشوع نصرانی، از آل بختیشوع، خاندانی از پزشکان مسیحی نسطوری بود. [۱]
قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۱۰۲.
پدران وی جورجس، بختیشوع و سپس جبرائیل از زمان منصور عباسی (خلافت ۱۳۶-۱۵۸ هـ) به عنوان پزشک دربار از جایگاه مهم و ویژه‌ای برخوردار بودند.۲ - حضور در دربار خلفابختیشوع بن جبرائیل در دربار خلفای عباسی به عنوان پزشک دربار خدمت می‌کرد. ۲.۱ - مامون عباسیابوجبرئیل در سال ۲۱۳ هـ به بغداد نزد مامون (خلافت ۱۹۸-۲۱۸ هـ) رفت و در همان سال وی را در سفر به آسیای صغیر همراهی کرد. ۲.۲ - واثق عباسیابوجبرئیل در زمان واثق (خلافت ۲۲۷-۲۳۲ هـ) بختیشوع را ثروت و شهرت عظیمی فراهم آمده بود، آن‌چنان که مایه حسادت دو تن از بزرگان دربار، یعنی ابن‌زیّات وزیر و ابن‌ابی‌داود قاضی گشت. در اثر سعایت آن دو، خلیفه پزشک خویش را به جندی‌شاپور تبعید کرد و دستور به مصادره اموال او داد. بختیشوع نزدیک به پنج سال در جندی‌شاپور بود، تا واثق بیمار شد و او را نزد خود خواند، اما او زمانی به سامرا رسید که خلیفه درگذشته بود. ۲.۳ - متوکل عباسیهنگامی که متوکل (خلافت ۲۳۲-۲۴۷ هـ) به خلافت نشست، کار بختیشوع در دربار متوکل رونق بسیار یافت. می‌دانیم وی در آن روزگار ثروتی بی‌مانند فراهم آورده بود و از چشم و هم‌چشمی با بزرگان دربار، حتی شخص خلیفه رو برنمی‌تافت. لباس‌ها و زیورها و عطرها و خانه‌های او همیشه موجب حسادت متوکل بود، [۴]
قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۱۰۲.
به همین جهت لااقل دوبار اموال او را ضبط، و خود او را به بغداد و بصره تبعید نمود.طبری می‌نویسد که در سال ۲۴۴ هـ بود که متوکل بر وی خشم گرفته، اموالش را ضبط، و او را به بحرین تبعید کرد که به نظر می‌رسد این اولین تبعید وی بوده است. طبری می‌افزاید: در سال ۲۴۵ هـ نیز به دستور خلیفه، او را ۱۵۰ تازیانه زده و سپس به زندان انداختند. با این همه عصر متوکل، روزگار زرّین زندگی بختیشوع بوده است. حرمت او در دربار به حدی بود که خلیفه شاعر دربار، علی بن جهم را به سبب شعری که در هجای پزشک سروده بود، یک سال به زندان انداخت و بعد به خراسان تبعید کرد. ۲.۴ - مستعین عباسیبختیشوع یکی ـ دو سال در تبعید زیست تا اینکه مستعین (خلافت ۲۴۸-۲۵۲ هـ) وی را به دربار فرا خواند. چنین می‌نماید که وی نزد این خلیفه و جانشینانش معتز (خلافت ۲۵۲-۲۵۵ هـ) و مهتدی (خلافت ۲۵۵-۲۵۶ هـ) به کار خود ادامه داد و در نهایت عزت و احترام زیست، به علاوه آنکه تمام اموالش را باز پس گرفت. ۳ - تاریخ وفاتبختیشوع در ماه صفر سال ۲۵۶ هـ چند ماه پیش از قتل مهتدی درگذشت. ۴ - آثاراز بختیشوع آثاری چون الکناش، التذکره و کتابی به روش پرسش و پاسخ درباره حجامت بر جای ماند. برخی از منابع معاصر آثار دیگری نیز به او نسبت داده‌اند که عبارت‌اند از: نصائح الرهبان فی الادویة المرکبه کتاب کوچکی به نام علم الازمان و الابدان رسالة مخفیات الرموز فی الطب و نبذةٌ فی الطب. ۵ - مطالعه بیشتربرای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود. [۱۶]
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج۳، ص۳۸۱۴.
[۱۷]
بابانی، اسماعيل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۲۳۱.
[۱۸]
دائرة المعارف الاسلامیة، ج۳، ص۴۳۳.
۶ - پانویس
۷ - منبعپژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۱۹۷، برگرفته از مقاله «ابوجبرئیل بختیشوع بن جبرائیل نصرانی». |